Naar inhoud

Hier een cookie tekst met verwijzing naar de cookies pagina.

Kunst kijken

Pleun Gremmens dystopisch-rechtse droompaleis bij SIGN

Door: Michiel Teeuw, 13 maart 2020

Waar komen De Kleine Zeemeermin, lexicons, codetaal, cartoon-kikkers en extreemrechts samen? Pleun Gremmen (1992) laat het zien in haar werken in galerie SIGN. Wij spraken haar erover. “Ik maak eigenlijk nooit autonoom werk zonder dat ik een urgentie voel.” 

Gremmen exposeert samen met Josse Pyl (1991), Danae Lo (1993) en Jelte van Lente (1986) in Linguistic Images, een tentoonstelling met werken die SIGN beschrijft als 'biologische, technologische, maatschappelijke en semantische bouwstenen in allerlei disciplines zichtbaar maken'. Zo toont Pyl vederlichte kalligrafie en een sculptuur, laat Lo een korte film zien over de tong en laat Van Lente een aantal tekeningen zien die lezen als woordenlijsten.

Alt-Reality Lexicon

Het grotere project van Gremmen begon tijdens haar master ‘Experimental Publishing’ bij het Piet Zwart Instituut in Rotterdam. "Ik was toen veel bezig met vaporwave (een kleinschalig online kunstgenre, red.) vanuit een ironische fascinatie over de fijn-slechte esthetiek en in hoeverre dit de slechtheid van de huidige staat van de maatschappij reflecteerde. Op dat moment werd vaporwave toegeëigend door de alt-right (een extreemrechtse online subcultuur), in de vorm van bijvoorbeeld fashwave. Door deze research ontdekte ik een variatie op het nummer ‘Under the Sea’ uit de film The Little Mermaid – hernoemd als ‘On The Alt-Right’. Ik merkte dat ik in Rotterdam fietste en het nummer in mijn hoofd had, maar ik wilde het niet zingen. Ik wist niet wat ik echt hoorde. Ik wist alleen dat het nummer een ideologie representeerde die heel ver afstaat van waar ik voor sta. Dus toen ben ik gaan kijken naar wat al die woorden betekenen."

Vervolgens maakte Gremmen een lexicon waarin het jargon van de alt-right verzameld werd, met de bedoeling om dit proces later om te zetten van een handmatig proces naar digitale technieken als webscraping en natural language processing. Opmerkelijk: Gremmen heeft in het boek niet één introductie, maar drie verschillende verzameld – waarin ze drie mogelijke lezers aanspreekt. Drie verschillende introducties spreken de normie, de leftist comrade en de pepe aan: respectievelijk een centrist, een links persoon en een rechts persoon.

Film- en video-installatie ‘A Revisited Story of Decline’

De volgende stap in haar project was meer beeldend, om het concept tastbaarder te maken. Dit resulteerde in A Revisited Story of Decline (2019), een film en video-installatie; ook weer vanuit drie perspectieven benaderd. Een van de drie schermen representeert haar eigen stem en biedt een overkoepelend analytisch perspectief op de andere twee schermen op een essay-achtige vertelwijze. Een ander scherm toont fragmenten uit het manifest van Brenton Tarrant, de terroristische extremist die verantwoordelijk is voor de aanslag in Christchurch. Gremmen merkt op: "Witte mannen worden te weinig terrorist genoemd wanneer zij een aanslag plegen." Een derde scherm neemt de kijker mee in een animatie.

“Ik wil niet dat dit werk ingezet kan worden als propaganda.”

Het eerste hoofdstuk van de film is radicalisatie: in de geanimeerde film loop je over een ‘politiek kompas’, een model waarin politiek wordt weergegeven met depolitieke uiteinden: economisch links - economisch rechts en autoritair - libertair. Uiteindelijk komt de route uit bij fascistisch (autoritair, red.). Gremmen beschrijft dit als de route die een deel van de internetgebruikers “loopt” om uiteindelijk bij fascisme uit te komen. Het tweede hoofdstuk van de film behandelt media en er zweven allerlei apparaten door de lucht met internetfragmenten die verschillende online gemeenschappen in beeld brengen, zoals r/TheRedPill en /pol/ (rechtse internetfora, red.), YouTube-kanalen, blogs en andere websites. In het laatste hoofdstuk beeldt Gremmen een dystopisch toekomstscenario uit: "Een klassiek gebouw, dat vaak terugkomt in de extreemrechtse ideologie, is ingericht alsof het net overgenomen is door alt-right terroristen die eerdere aanslagen verheerlijken. Voor de meeste kijkers is dit een absoluut horrorscenario, iets wat we absoluut moeten voorkomen en waar we tegen moeten strijden." Echter, vertelt Gremmen, voor een alt-right extremist is dit een ideale toekomst. Ze benadrukt dat ze zich enorm bewust is van waar de film vertoond wordt: "Ik wil niet dat dit werk verspreid wordt bij de mensen waar het over gaat. Ik wil voorkomen dat het werk ingezet kan worden als propaganda, daarom staat de film ook niet online. Dit werk wordt alleen getoond op plekken waar ik inschat dat het publiek overwegend links is, of centristisch."

Cryptisch jargon

Ik ben benieuwd hoe de taal zelf wordt gebruikt in de werken. Gremmen: "In één van de eerste pagina's van Tarrant's manifest vertelt hij: I'm just a regular white man from a regular family. Daarna vertelt hij dat hij in zijn vrije tijd een kebab removalist is. Als je niet weet wat dat is denk je vast: hij werkt in een kebabzaak. Remove kebab is echter een anti-moslim uitspraak, ontstaan vanuit een meme op YouTube. Hij vertelt over zijn ideologie, maar hij gebruikt de taal als een dekmantel."

Ze vertelt over de Fourteen Words, de 1488-tattoo, en andere codetaal die neonazi's met elkaar uitwisselen. "Die manier van jargon gebruiken als dekmantel zie je ook veel op het internet. Hiermee signaleer je naar iemand anders dat je ook bij de ideologie hoort, zonder dat de rest van een groep het doorheeft." Deze manier van communiceren, dog whistle, laat anderen minder snel de heftigheid van het bedoelde doorhebben.

Het doel van de werken die Gremmen presenteert is het informeren van mensen die minder thuis zijn op de uithoeken van het internet en dus weinig meekrijgen van de onderliggende nazi-theorieën achter sommige online subculturen. Gremmen: "Ik maak eigenlijk nooit werk zonder dat ik een urgentie voel. Ik ben al wel trots op wat er op links vlak gebeurt, maar er kan een sterkere oppositie gevormd worden tegen de radicalisatie van rechts. Ik ben me bewust dat lichtere vormen van deze ideologie op dit moment stemmen krijgen. Als Baudet praat over een omvolkingstheorie linkt dat direct aan de subculturen waar ik het over heb: als je niets weet over de subcultuur, weet je niet waar je voor stemt. Ik wil een bijdrage leveren aan de mogelijkheid tot een beter geïnformeerde oppositie."

Gremmen vertelt over het overton window, een theorie die stelt dat om licht extreme ideeën te normaliseren, het nodig is om de veel extremere vormen te vertonen. "Dit is wat zowel extreemrechts als politici zoals Baudet en Wilders doen – bepaalde statements maken, waar ze achteraf hun excuses voor aanbieden. Lichtere dingen worden dan minder erg, waardoor ze bespreekbaar worden. Extreemrechtse bewegingen zijn zich hier niet alleen erg bewust van, maar sturen er specifiek op. De onderwerpen die een klein beetje extremer zijn dan de normale buitengrens, lijken in verhouding minder heftig. Ik denk dat we politiek in een heel veranderlijke tijd zitten en dat het belangrijk is om je in te lezen en uit te spreken – om een effectief tegenwicht te vormen."

En dit effectief tegenwicht neemt een vorm aan. Door middel van haar kritische en diep onderzochte analyses, licht Gremmen de dekmantel op van groeperingen die het liefst impliciet te werk gaan en onzichtbaar blijven voor het mainstream publiek. Want het probleem zichtbaar maken, het informeren, is de eerste stap.

Tekst door Michiel Teeuw
Beeld door Pleun Gremmen

Linguistic Images is nog tot 4 april 2020 bij galerie Sign te zien.
Kijk voor meer informatie op de website van Sign.

Benieuwd naar het werk van Gremmen?
Het alt-reality lexicon is online te bezoeken, en meer werk is te vinden op Gremmen's website.