Het is inmiddels algemeen bekend dat mensen niet al te lang blijven stilstaan voor een kunstwerk; gemiddeld kijken we 15 tot 30 seconden. Maar wat zien en denken we als we als we er wat langer voor gaan zitten? In de tentoonstelling Good News For Modern Man in het Groninger Museum zat ik (meer dan) een half uur voor één werk: David LaChapelle’s Seismic Shift. Eén van de hoogtepunten uit zijn oeuvre.
Ik ben natuurlijk al een beetje bekend met het werk van David LaChapelle (een eerder stuk van mij kun je hier lezen), maar om eerlijk te zijn heb ik mij tijdens de opening van de tentoonstelling Good News for Modern Man niet lang zitten vergapen aan het werk Seismic Shift, dat door het Groninger Museum is aangekocht. En laat ik het maar zeggen zoals het is: voordat ik mij wat dieper in zijn werk verdiepte, had ik redelijk wat moeite met het werk van David LaChapelle en ik denk dat ik daarin niet de enige ben. Het is nou eenmaal niet echt een subtiele kunstenaar. Niet qua inhoud en niet qua uitvoering. Alles knalt eruit met grote dramatiek, een flinke dosis overdrijving, sensualiteit en verzadigde kleuren. Daarnaast zoekt hij aardig de grenzen van onze smaak op en hoef je verder bij LaChapelle over het algemeen niet echt te gissen naar wat het onderwerp van een werk is. Wat in tegenstelling tot veel hedendaagse kunstenaars in het zogenaamde post-internet tijdperk waarvan er wordt verwacht dat de je zelf de verbanden wel legt, op zich wel verfrissend kan werken.
Bij Seismic Shift is het onderwerp ook wel redelijk te raden. We zien een verlaten, ondergelopen museum dat, zoals de titel misschien al doet vermoeden, door een aardbeving is verwoest. De link met Groningen is daarmee al gauw gelegd... Ondanks het grote formaat is het een behoorlijk ingetogen werk met zijn neutrale kleuren. We zien een museumzaal gebaseerd op de Broad/BCAM-gebouw van het LACMA museum in Los Angeles, wat te zien is aan de bekende rode balken en de teerput die met mammoet en al links het beeld binnenstroomt. Verder vinden we werken terug van voornamelijk Pop Art-gerelateerde kunstenaars zoals Jeff Koons, Damien Hirst, Takashi Murakami, Andy Warhol en nog een aantal anderen. Dit is ook iets wat ik mij herinner van de opening van de expositie; iedereen speelde het spel ‘Kun je alle kunstenaars en hun kunstwerken herkennen en bij naam noemen?’.
Het doet mij denken aan een les kunstgeschiedenis van mijn eerste jaar op de kunstacademie
Nu ik hier zit, blijf ik dat ook doen. Er ligt trouwens een gedetailleerde catalogus naast het werk voor de mensen die een geheugensteuntje nodig hebben, of die gewoon wat extra achtergrondinformatie willen. Ik blijf het gevoel hebben dat ik naar een post-apocalyptische kijkdoos zit te kijken terwijl mijn oog over het werk heen dwaalt. Een overgroot collage waarin Damien Hirst behoorlijk vertegenwoordigd wordt. Het doet mij denken aan een les kunstgeschiedenis van mijn eerste jaar op de kunstacademie.
Wat mij te binnen schiet terwijl ik het doemscenario van Seismic Shift bekijk is het gezegde “Art is long, life is short”. Klimaatverandering en milieuactivisme zijn sowieso veelvuldig terugkerende thema's bij LaChapelle en dat valt ook goed te zien binnen de tentoonstelling. De mensheid, de aarde en het klimaat is een fragiel gegeven in zijn ogen en in het werk Seismic Shift wordt de mensheid een eindig of aflopend gegeven. Wat natuurlijk de fetisjering van kunst en de consumentencultuur die hier onder andere ter sprake wordt gesteld, nog nuttelozer laat lijken dan het al was.
Dit is meteen ook eigenlijk een van de dingen die mij ongemakkelijk maken wanneer het aankomt op LaChapelle’s werk. Het is niet alleen zijn voorkeur voor kitscherige, overdramatische of sensuele scènes, maar het zijn ook de onderwerpen die mij aanvankelijk tegen de borst stuiten. Niet omdat het geen legitieme onderwerpen zijn om over te praten, maar het zijn eigenlijk onderwerpen waarover alles al gezegd lijkt te zijn. We zijn er al een miljoen keer mee doodgegooid en eigenlijk valt er weinig aan de discussie toe te voegen; het zijn zogenaamde ‘soft targets’. Onderwerpen die makkelijk te bekritiseren zijn (zoals mode, popcultuur, consumentencultuur, etc).
Als armzalig en platzak kunstenaar en vooral als kunstliefhebber is het onderwerp iets wat ik liever zou negeren
LaChapelle heeft de unieke positie binnen de kunstwereld om bepaalde onderwerpen aan te snijden en ter discussie te stellen omdat hij zowel een outsider als een insider is, binnen de kunstwereld én binnen de popcultuur. Toen hij nog een commerciële fotograaf was moest de kunstwereld immers niets van hem hebben. Het was pas toen hij ineens stopte met die carrière dat men hem langzaamaan accepteerde en erkenning durfde te geven. Het Groninger Museum is ook het eerste museum in Nederland dat zijn eerste grote solotentoonstelling presenteert, wat voor een fotograaf van dergelijk formaat toch behoorlijk opmerkelijk is. Maar vervolgens gaat het museum nog een stapje verder door specifiek dit werk aan te schaffen: Seismic Shift.
Het is namelijk zo dat dit werk een onderwerp aansnijdt dat nog altijd een taboe is in de kunstwereld (en waarschijnlijk altijd zal blijven): geld. We kijken in Seismic Shift natuurlijk niet naar doorsnee kunstenaars; het zijn allemaal grootheden die stuk voor stuk bekend zijn voor hun marktwaarde en de ophef die zij teweeg brengen. Denk maar aan Hirst met zijn Treasures from the Wreck of the Unbelievable. We hebben het hier over big money. Niet voor niets staat het gebouw en de collectie van Eli en Edyth Broad centraal in Seismic Shift.
Laten we niet vergeten dat voor deze ene foto een heel team zich drie jaar lang uit de naad heeft moeten werken om dit doemscenario tot in de minutieuze detail op te bouwen
Als armzalig en platzak kunstenaar en vooral als kunstliefhebber is het ook iets wat ik liever zou negeren. Het liefste zou ik gewoon hoogmoedig over idealen blijven doorpraten. Wat ik ook graag doe. Maar ondertussen blijf ik koortsachtig denken aan stipendiums, werkbijdrages, crowdfunding, residencies, productie, entrepreneurship... Niets verpest de romantiek van de kunst nog meer dan eens serieus te gaan nadenken over de macht van het geld binnen de artistieke economie. En je kan er in dit werk niet om heen; alle hoofdrolspelers uit de kunstwereld die zich toewijden aan dit onderwerp liggen voor ons, inclusief LaChapelle zelf. Want laten we ook niet vergeten dat voor deze ene foto een heel team zich drie jaar lang uit de naad heeft moeten werken om dit doemscenario tot in de minutieuze detail op te bouwen. Hier geen Photoshop, nee, alles is met de hand nauwkeurig nagemaakt. Een prestatie die redelijk wat middelen en investeringen moet hebben gekost. Waar vervolgens het Groninger Museum meerdere fondsen op heeft moeten aanspreken om dit werk bij diens collectie te kunnen voegen. Een ironie die zij zelf natuurlijk ook wel inzien en alleen maar blijk geeft van een bepaalde zelfkritiek en reflectie die ik altijd kenmerkend heb gevonden voor het museum.
Toch blijf ik mij ervan bewust dat ik hier in het Groninger Museum in Nederland zit en niet bij het LACMA. Alhoewel we hier ook redelijk onderhevig zijn aan aardbevingen, lijkt dit allemaal te gaan om dingen die ver van ons afstaan. Wij hebben niet veel van dergelijke machtsvertoon met power-tentoonstelling of über machtige verzamelaars. Maar we hoeven niet veel om ons heen te kijken om te beseffen dat wij in Nederland ook de macht van het geld binnen de kunstwereld voelen en blijft het goed dit ter discussie te blijven stellen. Met Seismic Shift wordt dit nog even extra onderstreept.
Tekst: Dinnis van Dijken
Fotografie: Ana Lecocq