Cultuurjournalist Joep van Ruiten schrijft al meer dan 25 jaar over alles wat er gebeurt op het gebied van kunst en cultuur. Voor Kunstspot ging hij voor één keer aan de andere kant zitten om zelf te vertellen over zijn werk. Zet je schrap voor een uitgebreid interview over het begrijpen van kunst, beïnvloeding door musea en het geven en ontvangen van kritiek.
“Het mooiste aan mijn beroep vind ik in eerste instantie het schrijven zelf. In de tweede plaats houd ik van de onderwerpen waarover ik schrijf, en de mensen die daarbij horen. Vanaf het begin had ik affiniteit met kunst- en cultuur en werd ik daarin meegezogen.”
Na bij verschillende kranten in het land te hebben gewerkt, kwam Van Ruiten in 2002 terecht bij het Dagblad van het Noorden, waar hij nog steeds werkzaam is. Hij schrijft over de kunstsector in Groningen en Drenthe: “Er gebeurt in de stad Groningen meer aan cultuur dan in de gehele provincie Drenthe, maar het zou een raar beeld geven wanneer je alleen over Groningen zou schrijven. Ook daar zitten abonnees. En kunstenaars.”
"Mijn smaak verandert, mijn kennis verandert en ik kan het gewoon mis hebben"
Wat voor rol een cultuurjournalist heeft
Een veelgehoorde vraag is wat een cultuurjournalist nog voor functie heeft in een wereld waarin iedereen zijn ervaringen online kan delen. Van Ruiten: “De waarde die ik hecht aan cultuurjournalistiek komt voort uit mijn opvattingen over het vak. Ik beschouw mezelf als een soort boodschapper. Cultuurjournalisten maken het de mensen makkelijk om kennis te nemen van kunst en cultuur. Verder zijn ze in veel gevallen ook in staat om een vertaalslag te maken tussen wat de kunstenaar maakt en wat het publiek interessant vindt. Om bijvoorbeeld de doelen onder woorden te brengen of het in de context te plaatsen.”
Wat maakt de visie van een cultuurjournalist waardevoller dan die van het grote publiek? Van Ruiten: “Iedereen heeft verstand van kunst, alleen de één kan het wat beter onder woorden brengen dan de ander. Ik ben er al 25 jaar mee bezig. Ik heb inmiddels zoveel informatie tot me genomen over kunst en cultuur, dat ik mag veronderstellen dat ik voldoende basis heb opgebouwd om er iets goeds over te kunnen zeggen. Daarnaast heb ik ook nog de journalistieke vaardigheden die ik in de loop der jaren heb opgedaan om niet alleen uit te gaan van wat één iemand me heeft verteld. En de eerder genoemde vaardigheden om andere bronnen aan te boren. En de vaardigheden om kunst in de context te plaatsen.”
"Iedereen heeft verstand van kunst, alleen de één kan het wat beter onder woorden brengen dan de ander"
De vele verschillende media hebben het landschap van cultuurjournalistiek duidelijk veranderd, merkt Van Ruiten: “Waar ons dagblad vroeger nog een informatiemonopolie had, merk je tegenwoordig dat mensen net zo makkelijk naar Kunstspot stappen om hun verhaal te vertellen. In sommige gevallen is dat erg verstandig trouwens, want Kunstspot werkt op een andere manier en bereikt een andere doelgroep. Zo zijn mensen die Kunstspot volgen jonger dan ik ben.”
Wanneer je als cultuurjournalist een expositie niet begrijpt
Het schrijven over kunst is niet altijd even makkelijk. “Je loopt altijd tegen onderwerpen aan die je lastig vindt om te vertalen. Het voelt altijd alsof je opnieuw begint. De eerste vraag die ik mezelf dan ook stel is: moet ik dit recenseren? Heb ik genoeg bagage in huis om hier iets zinnigs over te zeggen? Het mooiste is het als je een kant en klaar verhaal krijgt. Maar dat krijg je niet altijd.”
“In het Groninger Museum loopt nu bijvoorbeeld de tentoonstelling The Return of Lester’s Loops van de kunstenaar Gabriel Lester. Ik heb daar 45 minuten rondgelopen en kwam tot de conclusie dat ik er niks over kon schrijven, omdat ik me te onzeker voelde om er iets over te kunnen zeggen.” Van Ruiten heeft vervolgens zelf contact gezocht met Gabriel Lester, die hem toelichting gaf op de expositie. “Dat is dan weer de basis voor de volgende keer dat ik zo’n ervaring heb.”
Deze benadering past bij Van Ruiten: “Als ik iets niet begrijp, vraag ik me altijd af waarom ik het niet begrijp. Ligt dat aan mij, of ligt dat aan de kunstenaar? Ik ga er altijd eerst vanuit dat het aan mij ligt.”
"Wat ik mooi of prettig of aangenaam of interessant vind kan over vijf jaar veranderd zijn"
Schrijf je vervolgens alleen over kunst als je het begrijpt? “Ik hoef kunst niet per definitie te begrijpen om er iets over te kunnen schrijven. De vragen die kunstwerken oproepen zijn soms ook interessant. Maar je kunt niet alleen vragen oproepen. De krant moet duiden, mensen in een bepaalde richting drijven, of interesse wekken. Dat kan niet met vragen alleen. Je moet de context zien, dat is een basisvoorwaarde.”
Hoe je met smaak en cadeaus omgaat
Journalisten proberen vaak zo objectief mogelijk naar de wereld te kijken. Maar hoe zit dat bij een cultuurjournalist? Kunst is toch altijd ook een kwestie van smaak? “Ik probeer mijn eigen smaak wel gescheiden te houden van het stuk dat ik schrijf”, zegt Van Ruiten als ik hem vraag naar de invloed van zijn eigen interesses in de artikelen die hij schrijft. “Dat heeft ermee te maken dat smaak iets persoonlijks is. Smaak ontwikkelt zich. Wat ik mooi of prettig of aangenaam of interessant vind, kan over vijf jaar veranderd zijn. Dat betekent dat je heel erg moet oppassen met het doen van heel stellige beweringen. Dat heeft ook te maken met je karakter. Ik ben iemand die met een hele erge terughoudendheid dingen probeert te zeggen. Ik nuanceer, want ik weet het niet allemaal. Mijn smaak verandert, mijn kennis verandert en ik kan het gewoon mis hebben.”
Dan zijn er ook nog de cadeautjes van de musea, die maar al te graag een positief beeld geven van hun tentoonstellingen. “Er wordt in de kunstwereld vaak geprobeerd om je te beïnvloeden. Van de Kunsthalle in Emden kreeg ik een stortvloed aan informatie door de brievenbus. Toen ik me had aangemeld was er een pr-dame die met mij ook nog eens een rondje door de tentoonstelling liep en vertelde wat er allemaal interessant was. Probeer dan maar eens, met alle info die je al hebt toegeworpen gekregen, een goed verhaal te maken. Dat is heel moeilijk. Ik praat liever niet met mensen die zo’n tentoonstelling willen verkopen. Maar je ontkomt er nooit helemaal aan.”
Wanneer je als cultuurjournalist zelf kritiek krijgt
“Van kritiek word ik onzeker. Dan denk ik: ik heb iets verkeerd gezien. Want dat kan, en dan ga je aan jezelf twijfelen. Maar ik vind het juist heel goed om te twijfelen. Je komt er altijd sterker uit.”
"Ik vind het juist heel goed om te twijfelen"
Een mooi voorbeeld is de tentoonstelling Rodin – Genius at Work die begin dit jaar in het Groninger Museum te zien was. “Eén van de kritiekpunten in het stuk dat ik hierover schreef was dat mij het geniale van Rodin niet duidelijk werd, omdat er alleen maar werk van Rodin te zien was. Ik had helemaal geen context of vergelijkingsmateriaal. De reactie van de museumdirecteur [Andreas Blühm; red.] op dit kritiekpunt was dat je ook niet over Bach vraagt of hij geniaal is. Het is een gegeven dat je voor lief moet nemen.”
“Eerst schrok ik van deze reactie. Ik dacht: ik heb iets verkeerd gedaan, iets over het hoofd gezien of verkeerd ingeschat. Maar kort voor de tentoonstelling in het Groninger Museum was ik in Den Haag naar een andere tentoonstelling over Rodin geweest. Daar werd wel context bij geboden en dan zag je dus hoe de beeldhouwkunst zich na Rodin had ontwikkeld. En dan kon je dus goed zien dat hij bepaalde verdiensten heeft. Dat miste ik in het Groninger Museum.”
Tot slot heeft Van Ruiten nog een advies voor cultuurjournalisten in spe: “Het belangrijkste is: ontvankelijk zijn. Openstaan voor wat je om je heen ziet en voor de kansen die je krijgt. Dat is ook wat ik doe. Ik hoop dat dit iets is wat ik nog heel lang mag blijven doen.” Iedereen die aast op Van Ruitens baan moet dan ook nog even geduld hebben: “Het mooie is dat je dit, als je een beetje goed bij je verstand blijft, tot nog ver na je pensionering kan blijven doen.”
De artikelen die Joep van Ruiten voor het Dagblad van het Noorden schrijft zijn online te lezen. Daarnaast heeft Van Ruiten een eigen weblog waar hij regelmatig op publiceert.
Tekst: Philip Rozema
Foto's: Lisa Jasperina Bommerson