Zeventien kleuren verf, acht Ploeg-kenners, zes betrokken instanties, vier weken verven, twee beeldend kunstenaars en een binnenmuur. Dat zijn zomaar wat ingrediënten die nodig zijn om een reproductie van een muurschildering van Ploeg-schilder Jan van der Zee tot stand te brengen. In 2012 ontstond het idee om het werk van de sloop te behoeden, sinds eind 2016 is de muurschildering te bewonderen in het Instituut voor Life Science & Technology van de Hanzehogeschool. Wat komt er allemaal kijken bij zo’n hels karwei? We spreken beeldend kunstenaars Frits Hesseling en Johanna Hondelink over de ins en outs van hun reproductie.
Vier mensen staan zich te vergapen aan kleurige figuren en organische vormen op een hoge wand. Ondertussen lopen druk pratende studenten achteloos voorbij. “We zijn nog geen twee maanden verder en het is nu al een beetje beschadigd.” Met de jas nog aan onderwerpt Hesseling de muurschildering aan een inspectie. De oud-Minerva-docent wijst naar het plafond waar een zwak licht vandaan komt. “Er komt nog betere verlichting, hoor.” Het is vast even wennen om de muurschildering waar je jaren aan gewerkt hebt opeens in action te zien. Anders dan in een museum zijn hier geen suppoosten of beveiligingskoorden die bureaustoelen, tafels of rugtassen op afstand houden. Even verderop kijkt zijn collega Hondelink afkeurend naar een enorme prullenbak die naast de schildering staat. “Er komt ook nog een informatiebordje bij, met de originele handtekening van Van der Zee”, vertelt ze. Dan is de reproductie volgens haar pas echt af.
Team spirit
In 1971 maakte Jan van der Zee (1898-1988) een muurschildering (zonder titel) in de Analistenschool aan de Poortstraat. In 2012 zou het gebouw worden gesloopt en het werk van de Ploeg-schilder zou daarmee ook verloren gaan. Henk Weide, voormalig docent van de Analistenschool, maakte zich hard voor het behoud van de muurschildering. Hesseling vertelt: “Weide heeft de hele zaak op gang gebracht. Hij is privé begonnen en is toen naar het CBK gegaan, waar ze hebben uitgezocht of het origineel te herplaatsen was. Dat was niet te doen. Daarna heeft hij mij via Academie Minerva benaderd.” Hesseling dacht vervolgens aan Hondelink en haar bedrijf City as Archive omdat zij veel muurschilderingen maken. "Zij hebben het op zich genomen om de muurschildering helemaal te inventariseren.”
Het project kreeg steun van De Huismeesters, de eigenaar van de oude Analistenschool, en van de Hanzehogeschool. Samen maakten zij de inventarisatie, de reproductie en de locatie mogelijk. “Het heeft vier jaar geduurd voordat er een geschikte plek was”, vertelt Hesseling. “We wilden het ook in dit gebouw, omdat de opleiding hier de opvolger is van de Analistenschool.” Alhoewel het origineel van Van der Zee in opdracht was gemaakt, wilden Hesseling en Hondelink het werk weer in dezelfde context terugplaatsen. Verschillende Ploeg-kenners zoals Dicky Bijlstra, dochter en erfgename van de schilder, en Mariëtta Jansen, Ploeg-conservator van het Groninger Museum, waren eveneens positief over het project.
"We hebben elk vakje gefotografeerd, zodat je precies ziet hoe Van der Zee de verf heeft aangebracht"
Hightech verf
Hondelink laat me foto’s zien van de originele muurschildering van Van der Zee, met daaroverheen een soort raster getekend. Ze vertelt: “We hebben het origineel uitgezet met allemaal lijnen en deze genummerd. We hebben elk vakje gefotografeerd, zodat je precies ziet hoe Van der Zee de verf heeft aangebracht en hoe hij de kleuren gebruikte.” Ook toont ze foto’s van gekleurde brokstukken, gelabeld en in plastic verpakt, een belangrijk onderdeel van het documentatieproces: “We hebben uit het origineel proefstukjes uitgehaald, om kleurensamples te analyseren.”
De kleurenanalyse werd uitgevoerd door Nelf Lakfabrieken BV. Eenmaal getest door een computer en een echte kleurmeester konden Hesseling en Hondelink aan de slag met kleuren die exact overeenkwamen met die van het origineel. Dit maakte de reproductie net even ‘echter’, vertelt Hesseling: “Jan van der Zee haalde zijn pigmenten al bij de Nelf-fabriek. Dat was wel een mooie link, en daarom heeft de Nelf ook eraan meegewerkt”. Daarnaast scheelde het veel speurwerk voor de kunstenaars, omdat de verffabriek de geschikte kleuren kon selecteren uit 650.000 ‘recepten’, en de top drie vervolgens kon testen onder zes verschillende soorten licht. Het leverde de kunstenaars uiteindelijk 17 verschillende kleuren verf voor de reproductie op.
"Ik heb het een soort eerbetoon genoemd. Dit soort werk, dat moet blijven”
Beamers en tape
Na al dat verzamelen en onderzoeken was het eind 2016 eindelijk tijd voor het echte werk. Aan de hand van foto’s van het origineel maakte Hondelink een lijntekening van de reproductie, die zij met een beamer op een wand van 6 bij 4 meter projecteerde. In 4 weken tijd, 3 dagen per week, brachten zij de juiste lijnen en kleuren aan, met behulp van acrylpotlood, rollers en afplaktape. Hoe kijken de kunstenaars terug op dit project? Hondelink: “Ik ben wel trots op dat we het hebben gerealiseerd, na al die jaren. Maar ik zie het niet als mijn werk.” Hesseling vult aan: “Nee absoluut niet. Ik was als kind al een bewonderaar van Jan van der Zee en het is ook een van mijn inspiratiebronnen geweest om ooit kunstenaar te worden. Je doet een beroep op je ambacht. Ik heb het een soort eerbetoon genoemd. Dit soort werk, dat moet blijven.”
Waren de makers van de reproductie niet gespannen om het werk te realiseren, met zoveel Ploeg-kenners en sponsoren om zich heen? Hondelink: “Ik stond er gewoon achter. Ik ging er ook wel een beetje over twijfelen, maar ik dacht: ik laat het maar gewoon een beetje los.” Hesseling voegt toe: “Johanna had andere ervaringen met muurschilderingen en ik heb tientallen projecten in de openbare ruimte gedaan. Er is altijd wel iemand die het niet goed vindt, je krijgt altijd wel commentaar.” Hondelink is het daarmee eens en concludeert: “Je kunt niet iedereen pleasen, en de steun van Dicky [Bijlstra] en Mariëtta [Jansen] vond ik belangrijk genoeg.”
Zijn er al Van der Zee/De Ploeg-toeristen gesignaleerd op het Zernike-terrein? Hondelink lacht en Hesseling vertelt over de honderdste verjaardag van De Ploeg die volgend jaar zal worden gevierd. Het zou dan zomaar opeens druk kunnen gaan worden in het gebouw Van DoorenVeste. Dan zullen ook die nietsvermoedende studenten iets in de gaten gaan krijgen.
De reproductie van de muurschildering van Ploeg-schilder Jan van der Zee is te zien in het Instituut voor Life Science & Technology, Van DoorenVeste (gebouw M), Zernikeplein 11 in Groningen.
Tekst: Karlijn Vermeij
Foto's: Sander van der Bij